Εναλλακτικές και συμπληρωματικές μέθοδοι αντιμετώπισης του πόνου. Υπάρχουν αποδείξεις;

Γ. Φραντζέσκος
Δ/ντής Αναισθησιολογικής Κλινικής & Ιατρείου Πόνου
ΠΕ.ΠΑ.Γ.Ν. Ηρακλείου Κρήτης

Την τελευταία 20ετία, υπάρχει στροφή, στη “φυσική” ή “ολιστική” προσέγγιση στη θεραπεία των ιατρικών προβλημάτων και ειδικότερα του πόνου. 2/3 των ασθενών με μυοσκελετικό πόνο στις ΗΠΑ έχουν χρησιμοποιήσει εναλλακτικές θεραπείες. Παρόλα αυτά, πολλές πτυχές των εναλλακτικών θεραπειών, μένουν ακόμη αδιευκρίνιστες, όσον αφορά την αποτελεσματικότητα, τους μηχανισμούς δράσης και τις ανεπιθύμητες ενέργειες.
Οι διάφορες θεραπείες στην ιατρική, κρίνονται με το εάν είναι βασισμένες στην ένδειξη (evidence based). Οι εναλλακτικές θεραπείες που έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση των διάφορων επώδυνων συνδρόμων είναι: Θεραπευτική Άσκηση, Θεραπεία Γνωσιακής Συμπεριφοράς, Βελονισμός, Βοτανοθεραπεία, Oμοιοπαθητική, Χειρισμοί (manipulations), Μασάζ, Yoga , Τai chi, Laser, Προοδευτική Χαλάρωση, Υπέρηχοι Βιοανάδραση, Εφαρμογή θερμότητας, Ηλεκτροθεραπεία (TENS, PENS), Βιοενέργεια, Στατικοί Βαγνήτες, Ιαματικά λουτρά, Prolotherapy, Οζονοθεραπεία κ.ά.

1. Οσφυαλγία
Ισχυρότερη ένδειξη έχουν κυρίως ο βελονισμός, οι χειρισμοί και το μασάζ, ενώ ακολουθούν θεραπεία γνωσιακής συμπεριφοράς, θεραπευτικές ασκήσεις, πολυπαραγοντική ομάδα αποκατάστασης, η προοδευτική χαλάρωση και η yoga1.
Δεν προκύπτει από τις έως τώρα μελέτες ένδειξη για την βοτανοθεραπεία, και την prolotherapy.

2. Αρθρίτιδα
Γενικά η ένδειξη (αν και κάποιες μελέτες είχαν ενθαρρυντικά αποτελέσματα) είναι περιορισμένη. Ο βελονισμός σε οστεοαρθρίτιδα, μπορεί να οδηγήσει σε μικρή βελτίωση στον πόνο και τη λειτουργικότητα. Το Tai chi έχει ασθενή ή καθόλου ένδειξη στην οστεοαρθρίτιδα (ΟΑ) και στην ρευματοειδή αρθρίτιδα (ΡΑ). Τα ιαματικά λουτρά, έχουν ασθενή ένδειξη σε ΟΑ και ΡΑ.
Βοτανοθεραπεία σε ΟΑ και ΡΑ (χρησιμοποιούνται αντί των ΜΣΑΦ):
Τα ASU (εκχύλισμα από αβοκάντο και έλαια σόγιας), Harpagophytum procumbens (νύχι του διαβόλου) και το Phytodolor (εκχύλισμα του Populus tremula), έχουν δείξει ήπια ελάττωση του πόνου σε ΟΑ, όπως και το γ-λινολεϊκό οξύ σε ΡΑ και το επίθεμα καψαϊσίνης σε ΡΑ και ΟΑ2.

3. Κεφαλαλγία
Ο βελονισμός ελαττώνει την ένταση και συχνότητα σε κεφαλαλγία τάσεως3 και ημικρανία4. Οι χειρισμοί5 (manipulations), επίσης ελαττώνoυν την ένταση του πόνου σε αυχενικογενή κεφαλαλγία τάσεως.

4. Αυχεναλγία
Υπάρχει ομοφωνία για την αποτελεσματικότητα του βελονισμού σε αυχεναλγία, σε περισσότερες από μία υψηλής ποιότητας συστηματικές ανασκόπησεις6. Όσον αφορά τους χειρισμούς ή την κινητοποίηση, η μέχρι σήμερα ένδειξη είναι ασθενής και απαιτούνται επιπλέον μελέτες.

5. Οι εναλλακτικές θεραπείες σε άλλους τύπους πόνου
Οι εναλλακτικές θεραπείες έχουν δοκιμασθεί σε διαβητική νευροπάθεια και πόνο προσώπου (π.χ. η βιοανάδραση σε διαταραχές κροταφογναθικής, το tai chi και η ύπνωση) αλλά οι μελέτες είναι μικρές και δεν στοιχειοθετούν ένδειξη. Οι στατικοί μαγνήτες παρότι χρησιμοποιούνται ευρέως, η ανασκόπηση των σχετικών μελετών, συμπεραίνει ότι η έως τώρα ένδειξη είναι ανεπαρκής.

6. Ομοιοπαθητική
Σε 9 μελέτες που γίνεται ανασκόπηση της ομοιοπαθητικής σε μυοσκελετικές καταστάσεις, οι 5 δείχνουν θετικά και οι 4 αρνητικά αποτελέσματα. Λειτουργεί καλύτερα από το placebo σε ρευματικά σύνδρομα και οστεοαρθρίτιδα αλλά χρειάζονται μεγαλύτερες μελέτες για ασφαλή συμπεράσματα.7

7. Μασάζ
Μάλλον ωφέλιμο σε υποξεία (4-12 εβδ.) και χρόνια μη ειδική οσφυαλγία (> 12εβδ.), ιδίως όταν συνδυάζεται με ασκήσεις και εκπαίδευση.8

8. Θεραπείες Βιοενέργειας: Reiki, Θεραπευτική αφή, Επουλωτική αφή
Ο αριθμός των μελετών είναι μικρός και τα στοιχεία ανεπαρκή για να έχουμε ασφαλή συμπεράσματα. Χρειάζονται μεγαλύτερες μελέτες για το ποια θεραπεία αποδίδει καλύτερα και ιδιαίτερα για το Reiki και την επουλωτική αφή που φαίνεται να είναι οι περισσότερο υποσχόμενες.9

9. Ύπνωση, χειρισμοί, Tai Chi, βιοανάδραση, οζονοθεραπεία, prolotherapy κ.ά.
Η επιστημονική ένδειξη για την αποτελεσματικότητα αυτών των θεραπειών στην αντιμετώπιση του πόνου παραμένει ανεπαρκής.

10. Εναλλακτικές θεραπείες στην αντιμετώπιση του καρκινικού πόνου
Σε μία ανασκόπηση 18 RCTs , από τις οποίες οι 7 υψηλής ποιότητας (1.499 ασθενείς) στις 6 υπήρχε σημαντικό όφελος με βελονισμό (n = 1),θεραπεία γνωσιακής συμπεριφοράς (n = 2), ύπνωση (n = 1), τεχνικές χαλάρωσης/απόσπασης (n = 2)10.
Ύπνωση, τεχνικές χαλάρωσης/απόσπασης και η επουλωτική αφή, αφήνουν υποσχέσεις τουλάχιστον βραχυχρόνια, αλλά καμία δεν μπορεί να συστηθεί λόγω έλλειψης επαρκούς απόδειξης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Chou R et al. American Pain Society/American College of Physicians clinical practice guideline. Annals of Internal Medicine. 2007; 147(7):492–504.
2. L. Long, K. Soeken E. Ernst. Herbal medicines for the treatment of osteoarthritis: a systematic review. Rheumatology (2001) 40 (7): 779-793.
3. K Linde, G Allais, B Brinkhaus, E Manheimer, A Vickers, AR White. Acupuncture for tension-type headache.
Cochrane Database Syst Rev. 2009; January 21(1):CD007587
4. K Linde, G Allais, B Brinkhaus, E Manheimer, A Vickers, AR White. Acupuncture for migraine prophylaxis. Cochrane Database Syst Rev. 2009; January 21(1):CD001218.
5. Bronfort G, Nilsson N, Haas M, et al. Non-invasive physical treatments for chronic/recurrent headaches.Cochrane Database Syst Rev. 2004; (3):CD001878.
6. E. Ernst, Myeong Soo L, Tae-Young Choi. Acupuncture: Does it alleviate pain and are there serious risks? A review of reviews. Pain. , April 2011. Vol 152(4): 755-764.
7. Weiner, Debra K, Ernst E. Complementary and Alternative Approaches to the Treatment of Persistent Musculoskeletal Pain. Clinical Journal of Pain 2004 Vol 20 (4):244-255.
8. Furlan AD, van Tulder MW, Cherkin DC, et al. Acupuncture and dry-needling for low back pain. Cochrane Database Syst Rev. 2005;(1):CD001351.
9. So PS, Jiang Y, Qin Y. Touch therapies for pain relief in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2008 Oct 8;(4):CD006535.
10. Bardia A, Barton DL, Prokop LJ, Bauer BA, Moynihan TJ. Efficacy of complementary and alternative medicine therapies in relieving cancer pain: a systematic review. J Clin Oncol. 2006 Dec 1;24(34):5457-64.